Naam:	Woon- en werkcomplex annex politiebureau 'Wonen tussen de kaden' Houtmankade e.o. Amsterdam
Type:	ateliers; ,politiebureaus; ,praktijkruimten; ,woningbouwcomplexen;
Opdrachtgever:	woningstichting de Doelen, gemeentepolitie Amsterdam
Uitgevoerd:	ja
Bestaand:	ja
Architecten:	Bosch, Th.J.J. (Bosch (Bosch, Th.J.J.)), 1989, 1990; De Vries, B. (Bosch (Bosch, Th.J.J.)), 1991, 1992, ontwerpassistentie-; Knemeijer, G. (woningen) (Bosch (Bosch, Th.J.J.)), 1991, 1992, ontwerpassistentie-; Wesseling.F. (politiebureau) (Bosch (Bosch, Th.J.J.)), 1991, 1992, ontwerpassistentie-;
Bijdragen:	M.J. de Nijs -uitvoering-,
Adres:	Le Mairegracht, Amsterdam; Houtmankade, Amsterdam; Van Noortkade, Amsterdam;
Archiefgegevens:	NAi/BOSC 251, 252, 253, 254, 255, f438, n437
Prijsvraag:	Meervoudige opdracht 'Wonen tussen de kaden' Amsterdam

Bijzonderheden:

De prijsvraaginzending 'Wonen tussen de kaden' bood een stedenbouwkundige oplossing die paste binnen het schaalniveau van een gebied dat nog altijd wat van haar ruige karakter heeft bewaard. Met de uitvoering werd Amsterdam een frisse woonbuurt rijker, waarin iedereen zijn eigen voordeur kan herkennen.Het complex omvat 150 woningen, 440 m2 werk- en atelierruimtes en een districtsbureau voor de gemeentepolitie.
Na het Pentagon in de Nieuwmarktbuurt leek de 'lastige' architect Theo Bosch te zijn verbannen uit de Amsterdamse stadsvernieuwing. Maar op een steenworp afstand van de buurt waarin hij opgroeide, kreeg hij na jaren weer de kans een aanzienlijke bijdrage te leveren: zonder rancune en met de brede schouders eronder. Die inzet was beslist nodig, alleen al om het voor elkaar te krijgen dat alle woningen in het complex zouden worden voorzien van erkers en balkons.In de breedterichting van het stadseiland zijn vier evenwijdige bouwstroken gesitueerd. De hamerkop-vormige be?indigingen van deze stroken liggen in de bestaande rooilijnen waardoor (perspectivisch gezien) een wand wordt gevormd. De ruimtes tussen deze koppen verschaffen toegang tot binnenhoven. De vloeren van deze binnenhoven vormen het dak van het souterrain waarin de parkeergarage en bergingen zijn opgenomen. Langs deze hoven zijn de woningtoegangen en buitenruimtes geconcentreerd. Het split level uitgevoerde souterrain vormt de sokkel die de stroken met elkaar verbindt, waarmee de eenheid wordt versterkt.
Toen de sleutels aan de nieuwe bewoners van het voormalige Technische Unie-terrein werden uitgereikt, had de herbestemming van het in 1880 gerealiseerde industrie-eiland bijna een kwart eeuw geduurd. Op het moment dat de Wester Suiker Raffinaderij in 1965 haar deuren sloot, dreigde de Spaarndammerbuurt te bezwijken onder verkrotting. Het werd echter de eerste stadsvernieuwingsbuurt van Amsterdam met 'Wonen tussen de kaden' als laatste groot project.
Vanwege het pittig programma van eisen en de ogenschijnlijk lastige combinatie van woningen met een politiebureau werd aan de bureaus van Steigenga & Smit, Stuurman en Bosch een meervoudige opdracht verstrekt. Het winnende plan van Theo Bosch was gebaseerd op het intact houden van de bestaande structuur met grachten, waarvan er volgens hem in het verleden al te veel waren gedempt. De aanwezigheid van kades en vaarwegen vormden juist het uitgangspunt voor het cre?ren van een aangename woonomgeving. Bosch vond de oplossing in het verkavelingspatroon van stroken met 'hamerkoppen', waarmee woningen langs ?n tussen de kaden werden gerealiseerd. 'Ik heb altijd al van twee walletjes willen eten', noteerde hij op ??n van de schetsbladen. Tijdens de uitwerking van het ontwerp veranderde de financi?le regelgeving in de sociale woningbouw en daarmee de rol van de woningcorporatie als opdrachtgever. Het leidde tot een toename van het aantal koopwoningen.
Bosch had rekening gehouden met aanpassingen en uitbreidingen. De trappenhuizen waren zo ontworpen dat een lift kon worden toegevoegd. Bosch bleef trouw aan zijn credo 'het voordeel van de bovenwoning' en projecteerde halfcilindrische opbouwen ('treincoupeetjes') op de platte daken. Ook nam hij beduidend meer parkeerplaatsen in het souterrain op dan in het programma van eisen was vermeld. Bosch wilde veiligstellen dat de binnenhoven voor lange tijd autovrij zouden blijven.
Aan de verlaagde Lemairekade is met werk- en atelierruimtes de voor de buurt kenmerkende bedrijvigheid nieuw leven ingeblazen. De grote transparante puien versterken de ori?ntatie op de gracht en kade, van waaraf voetgangers via trappen de binnenhoven kunnen bereiken. Aan de andere zijde bedraagt het niveauverschil tussen kade en hof slechts 135 cm. De openingen tussen de 'hamerkoppen' zijn aan deze zuidkant breder. Hierdoor wordt het zonlicht als in een fuik binnengelaten en gereflecteerd door de wanden in lichtgekleurd stucwerk en de betegelde plinten.
In de op het zuiden geori?nteerde 'hamerkoppen' zijn driekamerappartementen opgenomen. De ??n bouwlaag hogere en bredere 'hamerkoppen' op de noordzijde bestaan uit vierkamerappartementen. In de tussenstroken zijn maisonnettes, drie- en vierkamerappartementen gerealiseerd, die bereikbaar zijn via de in de hoeken van de binnenhoven gesitueerde trappenhuizen. De semi-openbare binnenhoven functioneren als speel- en recreatieplekken. Deze steenachtige ruimtes worden omzoomd door het groen van kleine priv?-tuinen met door Bosch ontworpen pergola's en plantenbakken. Ook het wonen in de hogere bouwlagen is gericht op het binnenhof door de ori?ntatie van een balkon en brede erkers op beide korte zijden. De erkers verschaffen ook uitzichten in de lengterichting van de binnenhoven, op de kades en grachten. Licht en uitzicht zijn het meest optimaal in de 'hamerkoppen', waarin de aan riante balkons grenzende taps toelopende woonkamers worden begrensd door drie buitengevels.
Het politiebureau is opgenomen in het basement van de hoogste bouwstrook tegenover het Westerkanaal, de belangrijkste vaarroute van en naar het IJ. Bosch ondervond nogal wat weerstand tegen dit deel van het plan, omdat de opdrachtgever een vrijstaand kantoor prefereerde. Desalniettemin werden de 30 vijfkamermaisonnettes gestapeld boven het in twee lagen uitgevoerde bureau. Door een betonskelet en een invulling met in kleur gemoffelde aluminium puien en kozijnen is getracht het gebouw zoveel mogelijk een open karakter te geven. De schuine plinten cre?ren op maaiveld niveau de gewenste afstand waarbij de glazen bouwstenen licht toelaten in de parkeergarage in het souterrain.
Wie vertrouwd is met de overwegend lichte en ruime interieurs van Bosch, moet constateren dat dergelijke kwaliteiten in een politiebureau lastiger te verkrijgen zijn. Bosch beklaagde zich dat tijdens het prijsvraagontwerp geen goed overleg met de opdrachtgever over de indeling mogelijk was. Kleine wijzigingen in de gevel op een later moment kwamen als mosterd na de maaltijd. Zorgelijk is dat door ruimtegebrek zelfs de vide dreigt te verdwijnen.
Er is beweerd dat de projecten in de Nieuwmarktbuurt dermate duur uitvielen dat het Bosch nieuwe opdrachten in de Amsterdamse sociale woningbouw kostte. Ook de betrokken woonstichting besefte dat de uitvoering van het ontwerp van Bosch op het voormalige TU-terrein duur zou worden. Maar in hun eerste project met koopwoningen werd bewust gekozen voor architectonische kwaliteit en het doorbreken van het stigma dat alleen via de markt koopwoningen kunnen worden gerealiseerd.
'Wonen tussen de kaden' ziet er na tien jaar nog steeds stralend uit. Karakteristiek zijn de relatief grote woningen, de gevelmaterialen (met een direct op de gevelisolatie aangebrachte duurzame stuclaag), de toepassing van ronde ramen en een slanke betonskeletstructuur. De slankheid van de kolommen komt het best tot uitdrukking bij de maisonnettes waar zij over twee bouwlagen een dubbele lengte hebben. De aansluiting op de dunne galerijplaat met de door een kleine zweepslag afgeronde hoek laat zien dat prefab beton mooi kan zijn.

  Literatuur