Naam:	Monument Van Speyk Egmond aan Zee
Type:	gedenktekens; ,monumenten; ,vuurtorens;
Opdrachtgever:	College Zeemanshoop Amsterdam
Uitgevoerd:	ja
Bestaand:	ja
Architecten:	Valk, J., 1832, vuurtoren-; Zocher jr., J.D., 1838, 1840, monument-;
Bijdragen:	Royer, L. -beeldhouwwerk-,
Adres:	Vuurtorenplein 1, 1931 CV, Egmond aan Zee;

Bijzonderheden:

Dit monument, onderdeel van de vuurtoren van Egmond aan Zee, werd opgericht voor de zeeheld Van Speyk. Deze liet zich ten tijde van de Belgische Opstand in 1831 samen met zijn bemanning liever de lucht in vliegen dan in handen te vallen van de vijand. Deze daad van opoffering bezorgde hem een heldenstatus. Zijn stoffelijk overschot werd in de Nieuwe Kerk van Amsterdam begraven, en een preparaat van een deel van zijn rechterarm werd als relikwie bewaard. Bij Koninklijk Besluit werd bepaald dat altijd ??n van de schepen of vaartuigen van de Nederlandse zeemacht de naam 'Van Speyk' zou voeren. Met dit monument werd zijn positie als held van de Nederlandse natie onderstreept. De vuurtoren werd ondermeer bekostigd met de opbrengsten van een loterij. Na de ontploffing van de kanonneerboot waren de overblijfselen van het schip opgevist uit de Schelde. Er werden onder andere voorwerpjes (doosjes, pennetjes, ringen e.d.) van gemaakt die als prijzen dienden in een loterij ten bate van het Van Speyk-monument. De locatie voor het monument stond aanvankelijk niet vast. Er waren plannen om de Brandaris op Terschelling tot Van Speykmonument om te bouwen, of een nieuwe vuurtoren op het eiland Schouwen hiervoor te bestemmen. In de periode 1831-1836 zijn daartoe door diverse architecten voorstellen gedaan, o.a. door B.H. Goudriaan, en de firma Nederburg Nering Bogel& Co die een gietijzeren versie ontwierp. Uiteindelijk viel de keuze voor de locatie op de bestaande noordelijke vuurtoren in Egmond en voor de architect op J.D. Zocher jr., die twee ontwerpen indiende.Het was een prestigieuze opdracht en uit het feit dat Zocher later, uit erkentelijkheid voor zijn benoeming als lid van het RIBA (Royal Institute of British Architects), een grote perspectieftekening van het door hem ontworpen monument toestuurde, blijkt wel dat hij zich dit bewust was. Deze tekening gaf het monument in een ge?dealiseerde situatie weer. In werkelijkheid stond het monument niet aan het strand, maar hoog op een duin.
Rond de voet van de bestaande toren bouwde Zocher een antieke tombe, opgebouwd uit baksteen en bekleed met Bremer hardsteen. Boven de tombe troont een meer dan levensgrote Nederlandse leeuw van gietijzer van de hand van Louis Royer. Op de schacht van de toren prijken een paar gekruiste ankers in een lauwerkrans, en twee lauwertakken met het kruis van de militaire Willemsorde. De lantaarn en de balustrade van de toren zijn in latere jaren gewijzigd. Aan weerszijden van de ingang bevindt zich een tekstpaneel. De inscriptie op het rechter paneel luidt: Jan Carel Josephus van Speijk Luitenant ter Zee met 's lands kanonneerboot no 2 op de Schelde voor Antwerpen door de oproerige Belgen overweldigd heeft de eer der Nederlandsche vlag boven het leven stellende den brand in het kruid gestoken en zich zelven den dood maar ook een onvergetelijke kroone des roems bereid. 5 februari MDCCCXXX1. Het monument werd in 1841 door koning Willem II ingewijd. Een model van dit monument bevindt zich in het Rijksmuseum in Amsterdam.

  Literatuur