Naam:	Raw Aron Schuster Synagoge Heinzestraat 1-3 Amsterdam
Type:	joodse bouwwerken; ,synagogen;
Opdrachtgever:	Nederlandsch-Isra?liesche Hoofdsynagoge/1927
Uitgevoerd:	ja
Bestaand:	ja
Architecten:	Wilk, C. van der; Elte Phzn., H., 1927; Koot, J.C., 1927, 1928, hoofdtoezicht-; Oznowicz, A., 1950, herstel-;
Bijdragen:	fa G.W.Kr?mer en J.G.A. Reijnders - uitvoering-, IPR Normag bv -restauratie-, fa. Wiener & Co -lampen-, W. Bogtman -glas-in-lood-, L. Pinkhof -voorhang en bimakleden-,
Adres:	Heinzestraat 1-3, 1071 SK, Amsterdam;
Archiefgegevens:	Bouw- en Woningtoezicht Amsterdam/dossier 25589; Bibliotheca Rosenthaliana (U.B.

Bijzonderheden:

Elte ontwierp dit gebouw met medewerking van Cornelis van der Wilk (1895-1976). De opvallende locatie, op de hoek van het J. Obrechtplein en de Heinzestraat, bood de architect alle gelegenheid om de synagoge op een bijzondere manier vorm te geven. De grote kubusvormige bouwmassa's domineren het plein. Langgerekte verticale vensters in de zijgevels van de synagogeruimte, boven de hoofdentree en in de toren, en horizontale, overkragende daklijsten en luifels doorsnijden de bakstenen volumen. Ondanks enig beeldhouwwerk maken de gevels een strenge en sobere indruk. De boom die op de hoek van het terrein stond, was een welkome aanleiding om ook hier een voorhof te maken, waardoor de mannen via een trap de vestibule bereiken. Die trap naar de hoofdentree verhoogt de monumentaliteit, de luifel maakt tegelijkertijd een uitnodigend gebaar. De vormgeving is sterk be?nvloed door Frank Lloyd Wright (De Roy van Zuydewijn spreekt van 'internationaal expressionisme'). De synagoge met "bijsjoel", mikwe en ambtswoning voor de eerste voorzanger en ondervoorzanger-koster werd gebouwd in 1927-1928 door aannemer firma G.W. Kr?mer en J.G.A. Reijnders, Amsterdam, die met f 158.089,- laagste van vijf inschrijvers bij de aanbesteding was. Hoofdopzichter was J.C. Koot. De synagoge werd feestelijk ingewijd op 18 mei 1928. Het bijgebouw heeft als overgang naar de belending een schuine kap. Links naast de hoofdingang in het hardsteen gebeiteld: "HARRY ELTE PHZN". Via de vestibule, die bekleed is met marmer en waarin een bijzonder mooie fontein van lichtblauw geglazuurd aardewerk is geplaatst, komt men in de synagogeruimte. Indrukwekkend is het feestelijke art-deco interieur met prachtige materialen en warme kleuren. Aan de oostkant is de heilige arke opgesteld. Deze is gebouwd in een parabolische nis (een nadrukkelijke uitzondering in deze kubistische omgeving) met een met zwart marmer beklede achterwand, waarlangs gebrandschilderde stroken glas een veelkleurig licht over de aron strooien. Tegenover de aron is de bima geplaatst. Deze staat vrijwel in het centrum van de ruimte. Net als in Den Haag, is de synagoge 'overdwars' gebouwd met de bima en de aron tegenover elkaar op de korte as. De bima en de deuren van de aron zijn van coromandel-, de betimmering en de banken van eikenhout. De vierkante kolommen onder de eerste galerij en de wand ter weerszijden van de aron zijn versierd met zwart en goudkleurig glasmoza?ek. Deze zogenaamde 'graniver'-tegeltjes in geometrische patronen paste Elte ook toe bij de aron in de synagoge in Utrecht en in de art-deco winkelpui aan het Koningsplein in Amsterdam (1929). De vensterpartijen in de korte wanden, vervaardigd door Atelier Bogtman, bestaan ieder uit zes verticale glasstroken en symboliseren de twaalf stammen Isra?ls. Van kunsthistorisch groot belang zijn ook de roodkoperen hanglampen en de blank metalen lampen bij de aron en de bima, de deuren van de aron zijn voorzien van een blank metalen geometrische versiering, en de klok. De lampen en diverse metalen ornamenten zijn, evenals die in de synagogen in Den Haag en Den Helder, vervaardigd door het Amsterdamse non-ferrometaalbewerkingsbedrijf Wiener & Co. Leo Pinkhof (1898-1943) heeft het ontwerp voor een van de mooiste parochot of voorhangsels en voor de bimakleden gemaakt. Er zijn thans 334 mannen- en 265 vrouwenzitplaatsen. De benedenruimte is, zoals gebruikelijk, bestemd voor mannen. Er was oorspronkelijk ??n vrouwengalerij met daarboven een kleine galerij voor een mannenkoor. Deze koorgalerij is in 1937 verwijderd. Er is toen een tweede vrouwengalerij aangebracht, over de volle breedte van de lange wand, net als die eronder. Een uitbreiding die aan de buitenzijde nauwelijks opviel, de bovenzijde van het verhoogde bouwvolume van de galerijen kwam op hetzelfde niveau als het bouwvolume van het trappenhuis. In 1929 is de centrale verwarmingsinstallatie aangelegd. Na 1945 is de synagoge gerestaureerd door C. van der Wilk. In 1950 werden de daken hersteld onder leiding van A. Oznowicz. In 1997 vond een restauratie plaats o.l.v. IPR Normag b.v. (totale bouwkosten ca. f 1,7 milj. excl. btw). De dakconstructie is ingrijpend hersteld, de gevels en de ornamenten zijn schoongemaakt en het glas-in-lood is gerestaureerd. Diverse ornamenten en versieringen in het interieur, die bij een eerdere stucadoor- en verfbeurt waren verdwenen, zijn zoveel mogelijk teruggebracht. Adviseur was Piet Cohen. De herinwijding met een plechtige dienst vond plaats op 14 december 1997. Rijksmonument.

  Literatuur